Indywidualne przygotowanie przedszkolne
Jedną z form dostosowania działań przedszkola do potrzeb dziecka jest indywidualne przygotowanie przedszkolne, organizowane na podstawie orzeczenia wydanego przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną.
Obowiązki nauczycieli w zakresie umożliwiania dziecku integracji ze środowiskiem przedszkolnym.
Obserwacja dziecka w zakresie możliwości uczestniczenia w życiu przedszkolnym
W związku z wprowadzeniem od 1 września 2017 r. nowych przepisów, indywidualne obowiązkowe roczne przygotowanie przedszkolne może być realizowane wyłącznie w miejscu pobytu dziecka – najczęściej w domu rodzinnym. Jednocześnie, o ile nie jest to wykluczone z uwagi na stan zdrowia dziecka, przedszkole jest zobowiązane do zapewnienia mu kontaktu z rówieśnikami i możliwości uczestniczenia w życiu przedszkolnym.
Obserwacje nauczycieli ukierunkowane na ocenę, czy dziecko może i w jakim zakresie powinno być włączane w życie przedszkola, powinny być działaniem planowym, celowym, ukierunkowanym na potrzeby dziecka i potencjalne ograniczenia w jego aktywności. Nie może to być działanie przypadkowe, nieuporządkowane. Nauczyciel powinien przy tym wziąć pod uwagę ograniczenia w funkcjonowaniu dziecka wynikające z przebiegu choroby lub procesu terapeutycznego, np. wskazania określone w orzeczeniu, informacje uzyskane od rodziców. Ma to szczególne znaczenie z uwagi na to, że wnioski z tych obserwacji będą podstawą decyzji dyrektora o podjęciu konkretnych działań umożliwiających kontakt dziecka z rówieśnikami.
Fundamentalnym celem obserwacji prowadzonych przez nauczycieli powinno być poznanie indywidualnych potrzeb i możliwości danego dziecka. Podstawą działania nauczyciela powinna być przede wszystkim wiedza o schorzeniu dziecka i jej skutkach dla jego funkcjonowania, ale także wrażliwość na zmiany w jego zachowaniu, szczególnie gdy dziecko nie potrafi zwerbalizować swoich potrzeb. Biorąc pod uwagę poczynione spostrzeżenia, nauczyciele prowadzący zajęcia indywidualnego przygotowania przedszkolnego powinni na bieżąco podejmować działania adekwatne do potrzeb i możliwości psychofizycznych dziecka, jednocześnie mając na względzie długoterminowy cel, jakim jest możliwie szybki powrót dziecka do funkcjonowania w naturalnym dla niego środowisku społecznym, jakim jest grupa rówieśnicza.
W prowadzonych obserwacjach nauczyciel powinien wziąć pod uwagę między innymi:
- jak skutki choroby wpływają na możliwości rozwojowe dziecka, w jakim zakresie ograniczają jego możliwości uczestnictwa w zajęciach z dziećmi, są przeszkodą w kontaktach z innymi dziećmi, ograniczają dotychczasowy poziom aktywności dziecka,;
- zdolność dostosowania się dziecka do norm i zasad panujących w grupie (czy np. dziecko może mieć trudności będące wynikiem małego doświadczenia w kontaktach społecznych oraz przyzwyczajenia do sytuacji, w której z powodu choroby cała uwaga otoczenia koncentruje się na dziecku);
- w jakim zakresie stan zdrowia dziecka ma wpływ na jego aktywność poznawczą, jego zainteresowanie bliższym i dalszym otoczeniem, czy pozwoli mu to na korzystanie z zajęć edukacyjnych w grupie dzieci i innych formach uczestniczenia w życiu przedszkola;
- jakie inne czynniki mogą mieć znaczenie dla funkcjonowania dziecka oprócz wskazań wynikających bezpośrednio z aktualnego ze stanu zdrowia, inne dysfunkcje dziecka mogące mieć wpływ na jego funkcjonowanie;
- nastrój dziecka, radzenie sobie z emocjami;
- czas efektywnej aktywności bez potencjalnych skutków dla samopoczucia dziecka;
- tempo pracy, poziom wydolności dziecka, potrzebę zapewnienia odpoczynku, relaksu, wyciszenia, ewentualna potrzebę przyjęcia leków;
- podatność na bodźce mogące negatywnie wpływać na dziecko, czynniki, które mogą spowodować wystąpienie niepożądanych objawów, np. w zależności od rodzaju choroby: wzmożona aktywność ruchowa, nadmiar bodźców świetlnych i dźwiękowych, nasilone występowanie alergenów, obniżona odporność na zachorowania;
- odporność emocjonalną, wiarę dziecka w siebie i swoje możliwości, radość z odnoszonych sukcesów i ewentualne znoszenie porażek, sposób reagowania w sytuacjach trudnych dla dziecka;
- jakie są zainteresowania dziecka, formy aktywności, które preferuje i może w nich uczestniczyć bez negatywnych skutków dla funkcjonowania;
- poziom samodzielności, zaradności, samokontroli;
- poziom umiejętności społecznych –nawiązywanie kontaktów, zawieranie przyjaźni czy rozwiązywanie konfliktów, proszenie o pomoc, zgłaszanie potrzeb;
- na ile rówieśnicy są przygotowani do poszanowania potrzeb dziecka, czy atmosfera w grupie będzie sprzyjać jego poczuciu pewności i bezpieczeństwa;
- czy przedszkole jest przygotowane, by zapewnić odpowiednie, bezpieczne warunki do zabawy i uczenia się, uwzględniające specyfikę choroby oraz utrudnienia, jakie ona ze sobą niesie;
- na ile proponowane dziecku w przedszkolu formy uczestniczenia w zajęciach są dla niego atrakcyjne i w zasięgu jego możliwości;
- na ile dziecko wykazuje gotowość i motywację do nawiązywania kontaktu z innymi dziećmi, jaki jest jego stosunek emocjonalny do nich.
Należy pamiętać, że indywidualne przygotowanie przedszkolne organizuje się w sposób zapewniający wykonanie zaleceń określonych w orzeczeniu.
Kontakt dziecka objętego indywidualnym przygotowaniem przedszkolnym z dziećmi w przedszkolu
Priorytetem działań przedszkola powinno być dążenie do pełnego, rzeczywistego włączenia i integracji z rówieśnikami każdego dziecka. Stan zdrowia dziecka może jednak stanowić istotną barierę utrudniającą uczęszczanie dziecka do przedszkola oraz jego funkcjonowanie w grupie rówieśniczej, natomiast nie powinien stanowić przeszkody uniemożliwiającej uczestnictwo w życiu przedszkola, budowanie relacji z kolegami i rozwijanie kompetencji społecznych. Dlatego konieczne jest podejmowanie działań umożliwiających dziecku objętemu indywidualnym przygotowaniem przedszkolnym kontakt z rówieśnikami. Przepisy jednoznacznie wskazują, że dyrektor przedszkola jest zobowiązany podejmować działania umożliwiające kontakt dziecka z oddziałem przedszkolnym. Podejmując decyzję w tym zakresie, dyrektor uwzględnia aktualny stan zdrowia dziecka oraz wnioski z obserwacji nauczycieli prowadzących zajęcia z dzieckiem.
Formy uczestniczenia dziecka lub ucznia w życiu przedszkolnym
Szczegółowe zalecane działania sprzyjające integracji ze środowiskiem przedszkolnym oraz ułatwiające powrót do przedszkola w odniesieniu do konkretnego dziecka powinny być wskazane w orzeczeniu. Przepisy wskazują przy tym przykładowe formy uczestniczenia dziecka w życiu przedszkolnym, m.in. udział w:
- zajęciach rozwijających zainteresowania i uzdolnienia;
- uroczystościach i imprezach przedszkolnych, np. pasowanie na przedszkolaka,
- spotkanie wigilijne, Dzień Babci i Dziadka, Dzień Matki, Dzień Dziecka, wycieczka, urodziny dziecka, dzień przedszkolaka, spotkanie z bajką, udział w konkursach, powitanie wiosny, spektakle teatralne, warsztaty artystyczne, spotkanie z przedstawicielem zawodu, działania w ramach projektu, udział w akcjach itp.;
- wybranych zajęciach wychowania przedszkolnego, np. umożliwiających dziecku integrację z rówieśnikami w formie zabawy, pozwalających na zaprezentowanie swoich umiejętności na forum grupy, w zajęciach artystycznych, edukacyjnych itp.;
- w przypadku dziecka z niepełnosprawnością objętego indywidualnym przygotowaniem przedszkolnym uczestniczenie w zajęciach rewalidacyjnych lub w formach pomocy psychologiczno-pedagogicznej poza tygodniowym wymiarem godzin zajęć, o ile stan zdrowia dziecka pozwala na prowadzenie tych zajęć na terenie przedszkola.
Jedną z form gwarantującą dziecku udział w życiu przedszkola jest możliwość czasowego zawieszenia organizacji indywidualnego przygotowania przedszkolnego w przypadku, gdy stan zdrowia dziecka uległ czasowej poprawie i umożliwia mu uczęszczanie do przedszkola.
Dyrektor zawiesza organizację indywidualnego przygotowania przedszkolnego na wniosek rodziców, na okres wskazany w zaświadczeniu lekarskim, które rodzice powinni dostarczyć do przedszkola. W tym okresie dziecko może uczestniczyć w zajęciach z rówieśnikami, z uwzględnieniem konieczności zapewnienia odpowiednich warunków jego pobytu w przedszkolu. Dziecko np. z chorobą przewlekłą powinno być objęte pomocą psychologiczno-pedagogiczną, nawet w okresie, gdy objawy choroby nie ograniczają mu możliwości uczęszczania do przedszkola. Jednym z celów pomocy psychologiczno-pedagogicznej jest rozpoznanie czynników środowiskowych mogących wpływać na jego funkcjonowanie w przedszkolu, które nauczyciele powinni brać pod uwagę w trakcie bieżącej pracy. Należy pamiętać, aby dostosować formy aktywności i czas ich trwania do stanu zdrowia dziecka.
Udział dziecka w życiu przedszkola będzie wykluczony jeśli w orzeczeniu wskazano stan zdrowia uniemożliwiający uczęszczanie do przedszkola. Jednak również wobec tych dzieci przedszkole może podejmować działania umożliwiające kontakt dziecka z rówieśnikami i budowaniu więzi emocjonalnych np. za pomocą komunikatorów, telefonu i podtrzymujące zainteresowanie dziecka relacjami z kolegami np. tworzenie albumów ilustrujących życie grupy (zdjęcia, filmy), pisanie listów, przygotowywanie upominków, rysunków, opowiadanie o ważnych wydarzeniach z życia przedszkola, itp.
Natomiast dzieci, którym stan zdrowia utrudnia funkcjonowanie, ale nie uniemożliwia uczęszczania do placówki mogą i powinny być włączane w różne formy życia przedszkolnego. Przedszkole musi przy tym zadbać o zapewnienie odpowiedniego zaplecza oraz opracowanie procedur postępowania w sytuacji pogorszenia samopoczucia dziecka i wystąpienia niepożądanych objawów.
Ważna współpraca z rodzicami dziecka
Duże znaczenie w zakresie umożliwiania udziału dziecka w życiu przedszkola ma przy tym postawa rodziców, ich gotowość do współpracy z przedszkolem, zniwelowanie ich lęku o dziecko, który w sytuacji zagrożenia zdrowia może wpływać na podjęcie decyzji o możliwości włączania dziecka w życie przedszkola. Sytuacja choroby dziecka jest bardzo trudna dla całej rodziny. Warto pamiętać, że rodzice dziecka objętego nauczaniem indywidualnym mają również prawo do pomocy psychologiczno-pedagogicznej udzielanej przez przedszkole. Odpowiednie wsparcie, zrozumienie dla niepokoju rodziców o dziecko i dostrzeżenie ich potrzeb w tej trudnej sytuacji ułatwi wspólne działania na rzecz dziecka. Rodzice powinni być również włączeni w proces podejmowania decyzji o formach uczestnictwa dziecka w życiu przedszkola, czasie i zakresie podejmowanych działań, także w związku z weryfikacją spostrzeżeń nauczycieli dotyczących takiej możliwości. Ponieważ to rodzice są osobami najważniejszymi dla dziecka w okresie choroby, ich rola w procesie wsparcia dziecka w powrocie do zdrowia i optymalnego funkcjonowania w grupie rówieśniczej jest szczególnie ważna. Z kolei brak ich akceptacji dla rozwiązań proponowanych przez przedszkole może stanowić poważną barierę w procesie integracji dziecka z rówieśnikami. Współpraca przedszkola z rodzicami dziecka chorego powinna być systematyczna, oparta na zaufaniu, otwartości sprzyjającej wzajemnej wymianie informacji o dziecku.
Warto przy tym podkreślić, że udział dziecka w różnych formach życia przedszkola nie jest obligatoryjny i uzależniony będzie każdorazowo od możliwości psychofizycznych dziecka uwarunkowanych stanem zdrowia oraz deklarowanej przez rodziców chęci udziału w tych formach.
- Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (Dz.U z 2017 poz. 59 ze zm.).
- Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego dzieci i indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży(Dz. U. 2017 poz. 1616).
- Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. z 2017 r. poz. 1591).