Różne potrzeby – różne drogi, czyli o zindywidualizowanej ścieżce

Katarzyna Stępniak

Data publikacji:3 października 2017 r.

Zapamiętaj w mojej strefie

Czytaj zapamiętane

W systemie edukacji spotykamy uczniów o różnych potrzebach, możliwościach i ograniczeniach, także tych z chorobami, trudnościami w funkcjonowaniu, różnymi dysfunkcjami i niepełnosprawnościami. Obowiązujące od roku szkolnego 2017/2018regulacje prawne zapewniają możliwość organizacji nauczania indywidualnego w ściśle określonych przypadkach, ale wskazują także inne, bardziej elastyczne formy organizowania edukacji i wsparcia.

Nowe regulacje prawne

Wprowadzone od września zmiany mają na celu włączenie każdego ucznia, w miarę jego możliwości, do grupy rówieśniczej i całej społeczności szkolnej. Ponadto uelastycznienie realizacji zajęć w formie indywidualnej, co ma służyć jak najefektywniejszemu wsparciu, opartemu o rzeczywiste, zdiagnozowane potrzeby ucznia.

Liczba dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w polskich szkołach stale rośnie, od kilku lat widoczna także jest tendencja zwiększania się liczby orzeczeń o potrzebie indywidualnego nauczania w przypadku uczniów chorych okresowo, przewlekle, z niepełnosprawnościami i innymi trudnościami w funkcjonowaniu, w szczególności zaburzeniami zachowania. Tendencja ta nie sprzyjała edukacji włączającej i utrudniała powrót do klasy ucznia, który miesiącami czy latami był kształcony w formie indywidualnej.

Pierwszy krok – właściwe rozpoznanie

Ustawodawca w Rozporządzeniu z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach wskazuje, iż pomoc polega na rozpoznawaniu:

  • indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz ich zaspokajaniu,
  • indywidualnych możliwości psychofizycznych ucznia,
  • czynników środowiskowych wpływających na jego funkcjonowanie w przedszkolu, szkole i placówce.

Natomiast celem pomocy jest wspieranie potencjału rozwojowego ucznia i stwarzanie warunków do jego aktywnego i pełnego uczestnictwa w życiu przedszkola, szkoły i placówki oraz w środowisku społecznym.

Szkoła jest często pierwszym środowiskiem, w którym dokonywane jest rozpoznanie indywidualnych potrzeb edukacyjnych ucznia. Bywa także pierwszym miejscem, gdzie wnikliwej obserwacji podlegają potrzeby rozwojowe. W tych działaniach rola nauczycieli jest niezmiernie ważna. To oni w środowisku szkolnym mogą zaobserwować pierwsze symptomy trudności dziecka w kontekstach edukacyjnych, wychowawczych, społecznych. Pedagodzy są właściwymi osobami, mającymi wiele okazji do rozpoznawania specjalnych potrzeb uczniów podczas codziennego życia szkoły.

To dzięki uważnemu rozpoznaniu potrzeb można dokonać trafnego doboru form wsparcia. Obecnie proponuje się, oprócz dotychczasowych, nowe formy pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Są to:

1)      zajęcia rozwijające umiejętności uczenia się,

2)      zajęcia specjalistyczne: rozwijające kompetencje emocjonalno-społeczne,

3)      zindywidualizowaną ścieżkę kształcenia.

Zindywidualizowana ścieżka kształcenia

Zindywidualizowaną ścieżkę organizuje się dla uczniów, którzy mogą uczęszczać do przedszkola lub szkoły, ale ze względu na trudności w funkcjonowaniu wynikające w szczególności ze stanu zdrowia nie mogą realizować wszystkich zajęć wychowania przedszkolnego lub zajęć edukacyjnych wspólnie z oddziałem przedszkolnym lub szkolnym i wymagają dostosowania organizacji i procesu nauczania do ich specjalnych potrzeb edukacyjnych.

Uczeń w ramach zindywidualizowanej ścieżki realizuje wszystkie zajęcia wychowania przedszkolnego lub zajęcia edukacyjne w odpowiednio dobranej formie:

  • wspólnie z oddziałem przedszkolnym lub szkolnym ,
  • indywidualnie.

Ze względu na rozpoznane trudności w funkcjonowaniu w grupie lub/i ograniczenia wynikające z choroby wybrane zajęcia edukacyjne, zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze oraz specjalistyczne w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej mogą być realizowane indywidualnie. Adekwatnie do rozpoznanych potrzeb i ograniczeń uczeń może realizować cześć zajęć edukacyjnych z klasą, a pozostałe, te które z różnych powodów sprawiają mu trudności, w formie indywidualnej.

Rola pracowników szkoły

Dyrektor jako osoba odpowiedzialna za organizację pomocy psychologiczno-pedagogicznej na terenie placówki ma obowiązek zapewnienia odpowiednich warunków nauki i pobytu w szkole uczniom objętym tą formą pomocy.Zindywidualizowana ścieżka jest realizowana i finansowana w ramach środków przeznaczonych na organizację pomocy psychologiczno-pedagogicznej.

Dyrektor na wniosek rodziców ustala, z uwzględnieniem zaleceń z opinii, tygodniowy wymiar godzin zajęć edukacyjnych, który będzie prowadzony indywidualnie z uczniem, uwzględniając konieczność realizacji podstawy programowej.

Nauczyciel realizuje zajęcia indywidualne i z klasą z uwzględnieniem dostosowania metod i form ich realizacji do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia, w szczególności potrzeb wynikających z jego stanu zdrowia.

Ponadtozadaniem nauczycieli prowadzących zajęcia z uczniem objętym zindywidualizowaną ścieżką będzie podejmowanie działań służących poprawie funkcjonowania, systematyczne analizowanie postępów ucznia oraz stopniowe włączanie go w różnorodne pozaedukacyjne wydarzenia odbywające się w szkole. Ma to służyć jak najlepszemu i sprawnemu przygotowaniu dziecka do uczęszczania do grupy/klasy wspólnie z rówieśnikami.

Objęcie ucznia zindywidualizowaną ścieżką wymaga opinii publicznej poradni, w której znajduje się uzasadnienie potrzeby objęcia ucznia pomocą w tej formie. Wniosek o wydanie opinii ws. zorganizowania zindywidualizowanej ścieżki składają w poradni rodzice ucznia.

Wniosek o wydanie opinii

W przypadku, gdy uczeń, przed podjęciem decyzji o tej formie wsparcia, uczęszczał już do szkoły, bardzo istotna jest pogłębiona analiza dotychczas podjętych działań wspierających: co już zrobiono, co było skuteczne, jak długo trwały oddziaływania, jakie mogą być przyczyny trudności w funkcjonowaniu, także omówienie wpływu czynników środowiska społecznego i fizycznego szkole, które mogą stanowić bariery lub ograniczenia.

Cenne są wnioski z obserwacji ucznia prowadzonej przez wychowawcę, wszystkich nauczycieli pracujących z uczniem oraz specjalistów szkolnych, a także rodziców/opiekunów.

Do wniosku o wydanie opinii, który rodzice ucznia składają do poradni, ważne jest załączenie jak najpełniejszej posiadanej dokumentacji, która wskaże:

  • trudności w funkcjonowaniu ucznia w przedszkolu lub szkole,
  • wpływ przebiegu choroby na funkcjonowanie
  • ograniczenia w zakresie możliwości udziału ucznia w zajęciach wychowania przedszkolnego lub zajęciach edukacyjnych wspólnie z oddziałem przedszkolnym lub szkolnym;
  • opinię nauczycieli i specjalistów prowadzących zajęcia z uczniem o funkcjonowaniu ucznia w przedszkolu lub szkole.

W przypadku dzieci chorych należy załączyć zaświadczenie o stanie zdrowia, przeciwwskazaniach, zaleceniach lekarskich oraz możliwych skutkach ubocznych przyjmowanych leków np.: senność, pobudzenie, obniżona koncentracja uwagi.

Opinia wydawana przez poradnię

Opinia zawiera dane i informacje, o których mowa w przepisach w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych.

Dokument powinien ponadto opisywać:

  • zakres, w jakim uczeń nie może brać udziału w zajęciach wychowania przedszkolnego lub zajęciach edukacyjnych wspólnie z oddziałem przedszkolnym lub szkolnym;
  • okres objęcia ucznia zindywidualizowaną ścieżką, nie dłuższy jednak niż rok szkolny;
  • działania, jakie powinny być podjęte w celu usunięcia barier i ograniczeń utrudniających funkcjonowanie ucznia i jego uczestnictwo w życiu przedszkola lub szkoły.

Objęcie ucznia zindywidualizowaną ścieżką na podstawie opinii z poradni psychologiczno-pedagogicznej nie może jednorazowo być dłuższe niż jeden rok szkolny.

Zindywidualizowanej ścieżki nie organizuje się dla uczniów objętych kształceniem specjalnym oraz indywidualnym obowiązkowym rocznym przygotowaniem przedszkolnym albo indywidualnym nauczaniem.

Wprowadzona nowa forma pomocy psychologiczno-pedagogicznej ma stanowić odpowiedź na zróżnicowane potrzeby rozwojowe i edukacyjne uczniów, ma być elastyczna i jak najtrafniej dobrana do ograniczeń i możliwości konkretnego dziecka. Docelowo, jeśli stan zdrowia czy funkcjonowanie ucznia ulega poprawie, formę można czasowo zawiesić lub jej zaniechać. Ścieżka ma służyć niwelowaniu, w miarę możliwości, trudności występujących w środowisku lub w zachowaniu dziecka, ma wpłynąć na poprawę jego sytuacji edukacyjnej i społecznej. Pozwoli także na równoległą pracę wychowawczą zarówno z uczniem, jak i jego grupą rówieśniczą.